Πώς θα αποτρέψουμε το ξέσπασμα της γρίπης των πτηνών να εξελιχθεί σε πανδημία

Από την παρακολούθηση της εξάπλωσης της νόσου στα άγρια πτηνά έως την ενημέρωση των ανθρώπινων εμβολίων, υπάρχουν μέτρα που θα μπορούσαν να βοηθήσουν να κρατηθεί η γρίπη των πτηνών υπό έλεγχο.

Οι φόβοι αυξάνονται σχετικά με το ενδεχόμενο η γρίπη των πτηνών να προκαλέσει πανδημία στον άνθρωπο, καθώς και για την καταστροφή της άγριας ζωής και των πτηνών που εκτρέφονται. Ένα 11χρονο κορίτσι βρήκε τραγικό θάνατο στην Καμπότζη στις αρχές Μαρτίου 2023, αφού κόλλησε γρίπη των πτηνών. Αυτό ακολούθησε τις αναφορές νωρίτερα φέτος ότι ο ιός εξαπλώθηκε από θηλαστικό σε θηλαστικό μέσω μιας φάρμας μινκ και προκάλεσε μαζική θνησιμότητα σε περουβιανά πτηνά και θαλάσσια λιοντάρια. Από τις αρχές του 2022, περισσότερα από 50 εκατομμύρια πτηνά πουλερικών στις Ηνωμένες Πολιτείες και παρόμοιος αριθμός στην Ευρώπη είτε πέθαναν από την ασθένεια είτε θανατώθηκαν στο πλαίσιο των προσπαθειών να αναχαιτιστεί η εξάπλωσή της. Μπορεί να σταματήσει η γρίπη των πτηνών, και αν ναι, πώς;

Προστασία των πουλερικών

Οι πτηνοτροφικές μονάδες αποτελούν βασικό πεδίο μάχης στη μάχη κατά του Η5Ν1, του στελέχους της γρίπης των πτηνών που κυκλοφορεί σήμερα. Τα κρούσματα στις φάρμες απειλούν την επισιτιστική ασφάλεια και παρέχουν ευκαιρίες για την εξάπλωση του ιού στους εργαζόμενους στις φάρμες. Για δεκαετίες, οι αγρότες έλεγχαν την ασθένεια με τη θανάτωση των μολυσμένων ζώων. Αλλά τώρα, με πολλές χώρες να αντιμετωπίζουν κρούσματα σε δεκάδες φάρμες κάθε μήνα, αυτό καθίσταται αφόρητο.

Ορισμένες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας, εμβολιάζουν τα πουλερικά για να περιορίσουν την εξάπλωση και τη σοβαρότητα της γρίπης των πτηνών και άλλες κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο εφαρμόζουν τώρα πολιτικές εμβολιασμού ή σκέφτονται να το κάνουν. Ένα πρόβλημα με τα υπάρχοντα εμβόλια είναι ότι προκαλούν θετική εξέταση των πτηνών για τον ιό, πράγμα που σημαίνει ότι οι κτηνοτρόφοι δεν μπορούν να εγγυηθούν ότι τα πτηνά τους είναι απαλλαγμένα από τον H5N1. Αυτό έχει «τεράστιες επιπτώσεις στο διεθνές εμπόριο και τις εξαγωγές», λέει ο Keith Poulsen, ειδικός στις μολυσματικές ασθένειες που διευθύνει το Εργαστήριο Κτηνιατρικής Διάγνωσης του Ουισκόνσιν στο Μάντισον.

Οι επιστήμονες βρίσκονται στα αρχικά στάδια ανάπτυξης εμβολίων που θα μπορούσαν να λύσουν αυτό το πρόβλημα. Ο μικροβιολόγος Adel Talaat στο Πανεπιστήμιο του Wisconsin-Madison και οι συνάδελφοί του αναπτύσσουν ένα εμβόλιο που χρησιμοποιεί μόνο ένα μικρό μέρος του DNA του ιού. Οι δοκιμές που στοχεύουν σε άλλες γενετικές περιοχές θα μπορούσαν να διαφοροποιήσουν τα πτηνά που έχουν εμβολιαστεί από εκείνα που έχουν μολυνθεί.

Οι πτηνοτρόφοι θα μπορούσαν επίσης να εκτρέφουν μια ευρύτερη ποικιλία φυλών πτηνών προκειμένου να σταματήσουν τον ιό, λέει η Nichola Hill, οικολόγος στο Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης στη Βοστώνη. Στην Ασία, όπου οι κτηνοτρόφοι έχουν μακρά ιστορία στην αντιμετώπιση των κρουσμάτων της γρίπης των πτηνών, ορισμένοι έχουν στραφεί σε φυλές που είναι λιγότερο ευαίσθητες στον ιό.

Διατήρηση της άγριας ζωής

Ο H5N1 έχει εδραιωθεί στους πληθυσμούς των άγριων πτηνών τον τελευταίο χρόνο, αλλά υπάρχουν «κάποια μικρά πράγματα που μπορούμε να κάνουμε», λέει ο επιδημιολόγος David Stallknecht από το Πανεπιστήμιο της Georgia στην Αθήνα. Η χορήγηση εμβολίων σε άγρια πτηνά είναι δύσκολη. Έτσι, ως επί το πλείστον, τα πτηνά πρέπει να αναπτύξουν αντίσταση στην ασθένεια μέσω της μόλυνσης, και πολλά θα πεθάνουν κατά τη διαδικασία αυτή.

Τα εμβόλια θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην προστασία ορισμένων ειδών, λέει ο Stallknecht. Οι φαλακροί αετοί (Haliaeetus leucocephalus), για παράδειγμα, μπορεί να πληγούν σοβαρά από τον ιό και ορισμένοι επιστήμονες ανησυχούν για τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της γρίπης των πτηνών στον πληθυσμό τους. Αλλά η στρατηγική θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί μόνο για είδη που απειλούνται σοβαρά, όταν «κάνεις ό,τι μπορείς για να τα κρατήσεις στον πλανήτη», λέει.

Προς το παρόν, ο Stallknecht και άλλοι ερευνητές της άγριας ζωής προσπαθούν να κατανοήσουν ποια είδη άγριων πτηνών πλήττονται πιο σοβαρά από τη γρίπη των πτηνών και ποιες είναι οι επιπτώσεις που έχει αυτό στην εξάπλωση της νόσου. Εκτός από το να βοηθήσει τους επιστήμονες να στοχεύσουν στα μέτρα διατήρησης, η έρευνα αυτή θα μπορούσε να δώσει στους πτηνοτρόφους μια καλύτερη ιδέα για το πότε η γρίπη των πτηνών μπορεί να κατευθύνεται προς το μέρος τους, αν, για παράδειγμα, συνδυάζεται με το πότε ορισμένα πτηνά είναι γνωστό ότι μεταναστεύουν.

Αυτή η γνώση θα μπορούσε να βοηθήσει τους πτηνοτρόφους να στοχεύσουν μέτρα για την προστασία των πουλερικών, όπως ο καθαρισμός των σιτηρών που θα μπορούσαν να προσελκύσουν άγρια πτηνά και το πλύσιμο των παπουτσιών πριν από την είσοδο στις φάρμες. «Είναι εξαιρετικά δύσκολο να το κάνεις αυτό 365 ημέρες του χρόνου», λέει ο Hill. Μικρότερα χρονικά πλαίσια είναι πιο εφικτά.

Σταματώντας μια ανθρώπινη πανδημία

Ο θάνατος του κοριτσιού στην Καμπότζη – και το γεγονός ότι ο πατέρας της βρέθηκε επίσης θετικός στη γρίπη των πτηνών – αναζωπύρωσε τις ανησυχίες σχετικά με το αν η γρίπη των πτηνών θα μπορούσε να προκαλέσει ευρεία μόλυνση στους ανθρώπους, ή ακόμη και πανδημία. «Αυτό είναι δύσκολο να το πούμε», λέει ο Thijs Kuiken, κτηνίατρος παθολόγος στο Ιατρικό Κέντρο του Πανεπιστημίου Erasmus στο Ρότερνταμ της Ολλανδίας.

Οι προγονικές εκδοχές του σημερινού ιού Η5Ν1 κυκλοφορούν μεταξύ των πτηνών εδώ και περίπου 25 χρόνια και δεν έχουν αποκτήσει ακόμη την ικανότητα να μεταδίδονται μεταξύ των ανθρώπων. Αυτό κάνει τον Kuiken να πιστεύει ότι ο κίνδυνος μιας ανθρώπινης πανδημίας είναι χαμηλός. Όμως η πρόσφατη αύξηση των κρουσμάτων μεταξύ άγριων πτηνών και η ανακάλυψη ότι ο ιός μπορεί να μεταδοθεί μεταξύ θηλαστικών, αυξάνουν τον κίνδυνο ο ιός να αρχίσει να εξαπλώνεται στους ανθρώπους. Ο Kuiken θα ήθελε να δει αυξημένη επιτήρηση των ανθρώπων που εργάζονται στον τομέα των πουλερικών, ώστε να διασφαλιστεί ότι όποιος μολυνθεί εντοπίζεται γρήγορα και απομονώνεται.

Εάν η γρίπη των πτηνών προκαλέσει πανδημία στον άνθρωπο, υπάρχουν διάφορα εργαλεία για την καταπολέμηση της νόσου. Υπάρχουν εγκεκριμένα ανθρώπινα εμβόλια κατά της γρίπης των πτηνών και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας παρακολουθεί την εξέλιξη του Η5Ν1, ώστε τα εμβόλια αυτά να μπορούν να επικαιροποιηθούν κατάλληλα. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η Αρχή Βιοϊατρικής Προηγμένης Έρευνας και Ανάπτυξης διαθέτει απόθεμα εμβολίων, αν και η προσφορά είναι πολύ μικρή για να χρησιμοποιηθεί για τον εμβολιασμό του κόσμου.

Μελέτες σε ζώα και δεδομένα παρατήρησης σε ανθρώπους δείχνουν ότι το αντιιικό φάρμακο Tamiflu είναι αποτελεσματικό κατά του H5N1 σε ανθρώπους, αν και έχουν αναφερθεί ανθεκτικά στελέχη. Μη φαρμακευτικά μέσα, όπως οι μάσκες προσώπου, μπορούν επίσης να περιορίσουν την εξάπλωση της νόσου.

Για έναν κόσμο που εξακολουθεί να υποφέρει από την COVID-19, η προοπτική μιας νέας πανδημίας είναι ανησυχητική. Το σημερινό ποσοστό θνησιμότητας της γρίπης των πτηνών στους ανθρώπους είναι περίπου 50%, αν και το ποσοστό αυτό είναι πιθανό να αυξηθεί εάν ο ιός αποκτήσει την ικανότητα να μολύνει κύτταρα της ανώτερης αναπνευστικής οδού – προϋπόθεση για την αποτελεσματική εξάπλωση από άνθρωπο σε άνθρωπο. Ωστόσο, αρκετοί επιστήμονες λένε ότι μια πανδημία H5N1 θα ήταν πιθανώς πιο εύκολα διαχειρίσιμη από την COVID-19, λόγω των φαρμάκων και των εμβολίων που είναι ήδη διαθέσιμα και λόγω εργαλείων όπως τα εμβόλια mRNA που αναπτύχθηκαν ως αποτέλεσμα της COVID-19. «Δεν σημαίνει ότι δεν θα είναι ένα χάος», λέει ο Stallknecht, «αλλά πιθανότατα δεν θα είναι τόσο άσχημο όσο θα μπορούσε να είναι».

Ο Hill συμφωνεί ότι η ανθρωπότητα διαθέτει τα απαραίτητα εργαλεία για να κρατήσει τον ιό υπό έλεγχο. «Το ζήτημα είναι ο έλεγχος σε αυτό το σημείο και η αποτροπή μιας ανθρώπινης πανδημίας», λέει. «Και νομίζω ότι και τα δύο αυτά είναι εφικτοί στόχοι».

Πηγή: https://www.nature.com/articles/d41586-023-00591-3?utm_source=Nature+Briefing&utm_campaign=513b6dee00-briefing-dy-20230302&utm_medium=email&utm_term=0_c9dfd39373-513b6dee00-46686522

Απόδοση στα Ελληνικά: Καίτη Μυλωνά