εγγραφείτε: Άρθρα
εύρεση
Πώς οι σκύλοι έγιναν οι καλύτεροι φίλοι των ανθρώπων: από τους Νεάντερταλ μέχρι σήμερα
Με κοντά πόδια και με μακρύ σώμα, το dachshund φαίνεται αιώνες μακριά σε σχήμα και τρόπο ζωής από τον πρόγονό του, τον γκρίζο λύκο (Canis lupus). Ωστόσο, οι οικόσιτοι σκύλοι διαφέρουν από τους άγριους προγόνους τους κατά, το πολύ, 0,2% της αλληλουχίας του μιτοχονδριακού DNA τους. Έτσι λέει η παλαιοανθρωπολόγος Pat Shipman στη ζωντανή ιστορία της για την εξημέρωση και τη μετανάστευση σκύλων, Οι παλαιότεροι σύντροφοί μας.
Μια ζωντανή ιστορία εξέλιξης, εξημέρωσης, μετανάστευσης και συναναστροφής.
Σκύλοι και άνθρωποι: μια συνεργασία δεκάδων χιλιάδων ετών σε εξέλιξη.
Σε αντίθεση με τους λύκους, τα dachshunds – που εκτράφηκαν αρχικά στη Γερμανία για να κυνηγούν ασβούς – επιθυμούν να είναι μέρος και να επικοινωνούν με μια ομάδα που περιλαμβάνει ανθρώπους. Όλα τα εξημερωμένα σκυλιά παρουσιάζουν τέτοια χαρακτηριστικά: είναι οι σύντροφοί μας, οι προστάτες, οι συμπαίκτες μας, οι βοσκοί, οι κουβέρτες και τα βοηθήματα κυνηγιού μας, γράφει η Shipman.
Τα σκυλιά ήταν το πρώτο ζώο που εξημερώθηκε. Πότε όμως και γιατί έγιναν συνταξιδιώτες μας;
Αυτή η ερώτηση βρίσκεται στο επίκεντρο της αφήγησης της Shipman, ένα ταξίδι σε όλο τον κόσμο και πίσω στον χρόνο στην εποχή που ο Homo sapiens συνάντησε για πρώτη φορά Νεάντερταλ στην Ευρώπη της εποχής των παγετώνων, μια από τις πιο πιθανές τοποθεσίες για την πρώιμη εξημέρωση σκύλων. Οι Νεάντερταλ δεν εξημέρωσαν ποτέ σκύλους, αλλά κυνηγούσαν τα ίδια ζώα με τους ευρωπαϊκούς λύκους, κυρίως μεσαίου έως μεγάλου μεγέθους φυτοφάγα, συμπεριλαμβανομένων των ελαφιών.
Όταν ο Homo sapiens, ταξιδεύοντας έξω από την Αφρική, έφτασε στην Ευρώπη πριν από 50.000 και 40.000 χρόνια, συνάντησαν – και ανατράφηκαν με – Νεάντερταλ. Ο Homo sapiens κέρδισε το πλεονέκτημα, ισχυρίζεται η Shipman, σφυρηλατώντας μια «μακροπρόθεσμη, αμοιβαία επωφελής συνεργασία με κυνοειδή» για να κυνηγήσουν μεγαλύτερα θηράματα, τα οποία θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην εξαφάνιση των Νεάντερταλ. Παραδέχεται ότι δεν συμφωνούν όλοι με αυτή την υπόθεση.
Συνεργαζόμενοι με σκύλους και ζώντας στενά μαζί τους, οι άνθρωποι μπόρεσαν να εκμεταλλευτούν ικανότητες των ζώων, «όπως η έντονη όσφρηση, η αντοχή να τρέχουν γρήγορα και σχεδόν ακούραστα μετά από πιθανή λεία και καλή όραση», γράφει η Shipman. Υποθέτει ότι, ίσως πριν από 36.000 χρόνια, τα ζώα που αποκαλεί σκυλιά-λύκοι, που δεν μοιάζουν ακόμη πλήρως με τα σύγχρονα σκυλιά, αλλά όχι πια με λύκους, έγιναν σύντροφοί μας. Η συνεργασία πρόσφερε αμοιβαία οφέλη: οι λύκοι-σκύλοι μπορούσαν να βρουν, να περικυκλώσουν και να κρατήσουν ένα μαμούθ μέχρι να το θέσουν υπό τον έλεγχό τους οι άνθρωποι. Οι άνθρωποι θα μπορούσαν να προστατεύσουν τους σκύλους-λύκους από τις τοπικές, άγριες αγέλες λύκων.
Ο Mietje Germonpré, αρχαιοζωολόγος στο Βασιλικό Ινστιτούτο Φυσικών Επιστημών του Βελγίου στις Βρυξέλλες, έχει βρει κρανία, σαγόνια και αιχμηρά δόντια κυνοειδών σε αρχαιολογικούς χώρους στο Βέλγιο, την Τσεχία και τη Ρωσία που χρονολογούνται πριν από 36.000 χρόνια. Αλλά τέτοιες ημερομηνίες εξημέρωσης αμφισβητούνται έντονα και αυτά τα «πρωτόσκυλα» μπορεί να αντιπροσωπεύουν υποείδη του γκρίζου λύκου. Μια περίοδος πριν από περίπου 16.000 χρόνια είναι το πιο ευρέως αποδεκτό χρονικό πλαίσιο για την εξημέρωση σκύλων. Ωστόσο, «δεν υπάρχει ένα μόνο ανατομικό χαρακτηριστικό που μπορεί να διακρίνει έναν σκύλο από έναν λύκο με βεβαιότητα», γράφει η Shipman.
Αντίθετα, οι ερευνητές βασίζονται σε ανεπαίσθητες παραλλαγές στο μιτοχονδριακό DNA, διατροφικές αλλαγές (που ανιχνεύονται σε αρχαία οστά) και πολιτισμικές αλλαγές, όπως η ταφή σκύλων δίπλα σε ανθρώπους, πιο διάσημη στην τοποθεσία Bonn-Oberkassel, ηλικίας 14.000 ετών, στη Γερμανία. Το 2018, η ανάλυση ενός δοντιού που βρέθηκε στον τάφο έδειξε ότι οι άνθρωποι φρόντιζαν ένα άρρωστο κουτάβι για εβδομάδες πριν πεθάνει (L. Janssens et al. J. Archaeol. Sci. 92, 126–138; 2018).
Υπάρχουν μερικά μυστηριώδη κενά στην αφήγηση. Τουλάχιστον πριν από 55.000 χρόνια, οι πρώτοι Αυστραλοί είχαν πλοηγηθεί σε ανοιχτές θάλασσες με βάρκες για να φτάσουν στην υπερήπειρο Σαχούλ ή Μεγάλη Αυστραλία (που περιελάμβανε την Αυστραλία, τη Νέα Γουινέα και την Τασμανία, που ήταν μια χερσαία μάζα όταν η στάθμη της θάλασσας ήταν χαμηλότερη). Αυτοί οι ταξιδιώτες ήταν χωρίς σκύλους. Αντί να συνεταιριστούν με κυνοειδείς για να κυνηγήσουν το θήραμα, η Shipman λέει, ψάρευαν και μάζευαν οστρακοειδή ή κυνηγούσαν μικρά μαρσιποφόρα ζώα και πουλιά τόσο ατρόμητα για τους ανθρώπους που ήταν εύκολο να συλληφθούν. Τα Ντίνγκο μεταφέρθηκαν στην Αυστραλία με βάρκα πριν από περίπου 5.000 χρόνια, μετά από τα οποία οι Ιθαγενείς Αυστραλοί δημιούργησαν δεσμούς μαζί τους. Μεγάλωσαν τα κουτάβια Ντίνγκο ως κατοικίδια και τα αντιμετώπιζαν ως συντρόφους και φύλακες ενάντια σε ανθρώπους ή υπερφυσικά όντα.
Κανένας από τους πρώτους Αμερικανούς, που μετανάστευσαν στη Βόρεια Αμερική από τη Σιβηρία μέσω της ξηράς γήινης μάζας της Βεριγγίας, δεν συνδέθηκε με κυνοειδή. Ένα κουτάβι 18.000 ετών, που ονομάστηκε Dogor («φίλος» στη γλώσσα Yakut), που προέκυψε από το λιώσιμο του μόνιμου παγετού της Σιβηρίας το 2018 θα μπορούσε να ήταν πρόγονος σκύλων ή λύκων. Αλλά το αρχαιότερο ίχνος σκύλου στη Βόρεια Αμερική, ένα θραύσμα μηριαίου οστού από την Αλάσκα, είναι μόλις 10.000 ετών.
Το μεξικάνικο τσιουάουα μπορεί να προέρχεται απευθείας από σκύλους που ζούσαν στην περιοχή πριν από την άφιξη των Ευρωπαίων, αλλά στη Νότια Αμερική, τα άγρια κυνοειδή, όπως ο σπάνιος θαμνώδης σκύλος (Speothos venaticus) παρέμειναν αδέσμευτα. Οι κατακτητές εκπαίδευσαν Ισπανούς μαστίφ να κυνηγούν και να σκοτώνουν ιθαγενείς της Νότιας Αμερικής. Ωστόσο, ο Shipman γράφει ότι οι αυτόχθονες λαοί αργότερα υιοθέτησαν πρόθυμα ευρωπαϊκά σκυλιά και σχημάτισαν στενούς δεσμούς μαζί τους.
Ακολουθώντας τη Shipman στο ταξίδι της, άρχισα να καταλαβαίνω γιατί η συντροφιά των dachshunds – ή των κανίς ή των ιχνηλατών ή των τσιουάουα – είναι σχέση συνεργασίας και όχι ιδιοκτησίας. Η συντροφιά των σκύλων έχει αποδειχθεί ότι βελτιώνει τις νοητικές και σωματικές αναπηρίες και μειώνει το άγχος που σχετίζεται με τη γήρανση, τη μοναξιά, τον αυτισμό και τη διαταραχή μετατραυματικού στρες. Ίσως, όπως καταλήγει η Shipman, αυτό οφείλεται στο ότι η φιλία και η προστασία των σκύλων μας βοήθησαν να επιβιώσουμε και να ευδοκιμήσουμε, μαζί, για χιλιετίες.
Πηγή: Περιοδικό NATURE 599, 553-554 (2021)
doi: https://doi.org/10.1038/d41586-021-03497-0