Την ιδανική κοινωνία θα έπλαθαν οι άνθρωποι αν μάθαιναν από τις μέλισσες

Εγκάρσιες τομές στον τρόπο που παράγουμε, τρώμε αλλά και ζούμε φαίνεται ότι μπορεί να φέρει η ολιστική φιλοσοφία του Αλέξανδρου Παπαχριστοφόρου, γεωπόνου και διδάκτορα μελισσοκομίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Αρκεί να προσπαθήσουμε να τον ακούσουμε, όπως έκαναν οι συνεταιριστές του μελιού στη Λήμνο, που με την καθοδήγηση του έδωσαν ζωή στο προϊόν τους.

Εάν η ανθρώπινη κοινωνία μπορούσε να αφομοιώσει τα χαρακτηριστικά της κοινωνίας και του τρόπου ζωής των μελισσών θα αποτελούσε πιθανότατα τη δικαιότερη και την πιο ισορροπημένη, ίσως ιδανική μορφή κοινωνικής οντότητας. Ο Αλέξανδρος Παπαχριστοφόρου, γεωπόνος και διδάκτωρ Μελισσοκομίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, γνώρισε κατά τύχη αυτή την ιδανική κοινωνία. Μπήκε στην παραγωγή του μελιού, αλλά συνάντησε, αναπτύσσει και μεταδίδει την επιστημονική διάσταση του λαβύρινθου που ονομάζεται «μελίσσι» στους ανθρώπους που παράγουν μέλι. Υπό την καθοδήγησή του, μία ομάδα συνεταιριστών με ευήκοα ώτα, αυτών της Λήμνου, κατάφερε να ανατρέψει το προϋπάρχον μοντέλο σε διάστημα έντεκα μηνών, δημιουργώντας το δικό τους συσκευαστήριο στη Λήμνο και φέρνοντας για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια δραστηριοποίησης στο μέλι, συσκευασμένο προϊόν στην αγορά.

Οι περισσότεροι αποφασίζουν να ασχοληθούν με ένα κοινότυπο επάγγελμα. Άλλος γίνεται δημοσιογράφος, άλλος γιατρός, άλλος δικηγόρος. Εσύ γιατί διάλεξες να ασχοληθείς με το μέλι;

Όλα έγιναν από τύχη. Μπήκα στο τμήμα Γεωπονίας στη Θεσσαλονίκη και διάλεξα την κατεύθυνση της Αρχιτεκτονικής Τοπίου. Η σχολή ήταν μία απογοήτευση. Είχα φανταστεί ότι όλα θα ξεκινούσαν με μια τσάπα στο χέρι, ότι θα είχαμε να ασχοληθούμε με τα φυτά. Αντιθέτως ξεκινήσαμε με Μαθηματικά, Φυσική και Χημεία. Κάπως έτσι γκρεμίστηκε το όνειρο, τα παράτησα ουσιαστικά. Στο τρίτο έτος είπα να δώσω μια ευκαιρία μήπως κάτι αλλάξει. Εντελώς συμπτωματικά και επειδή δεν μπορούσα να ξυπνάω νωρίς, διάλεξα το μάθημα της Μελισσοκομίας, ο παραδόσεις του οποίου γίνονταν 7 με 9 το απόγευμα κάθε Δευτέρα. Χαρακτηριστική ήταν η απάντησή μου όταν μου είπαν ότι το μάθημα είχε και εργαστήριο: «Εγώ δεν θα πάω, φοβάμαι τις μέλισσες». Παρόλα αυτά το μάθημα μου φάνηκε ενδιαφέρον από την πρώτη στιγμή. Και όταν πήγα στα μελίσσια, ήταν σαν κάτι που ήδη έκανα για όλη μου τη ζωή. Όταν είπα κάποια στιγμή στους γονείς μου ότι θα ασχοληθώ με τη μελισσοκομία, θυμάμαι τη μάνα μου να μου αναγγέλλει ότι και ο προπάππους μου είχε μελίσσια.

Ποια ήταν η διαδρομή από τη Θεσσαλονίκη έως το διδακτορικό;

Αφού τελείωσα από το Τμήμα Γεωπονίας, έκανα μεταπτυχιακό Οπωροκηπευτικών και Αμπέλου, που είχε ως αντικείμενο τη Μελισσοκομία. Ακολούθησε το διδακτορικό στη Μελισσοκομία στο Αριστοτέλειο και η διδακτορική μου διατριβή σε συνεργασία με το Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών στη Γαλλία, με αντικείμενο τη συμπεριφορά των μελισσών όταν έρχονται αντιμέτωπες με τις σφήκες.

 Δεδομένου ότι μοιράζεσαι ανάμεσα στην έρευνα και την πρακτική στο μέλι, τι θα έλεγες ότι είναι πιο ερωτικό ως σχέση μεταξύ των δύο;

Με συναρπάζει η έρευνα ασυζητητί. Η οποία γίνεται συναρπαστική όταν μπορώ να την περάσω στους μελισσοκόμους και να έχει αποτελέσματα στη δουλειά τους. Το εντυπωσιακό είναι ότι παράλληλα με το μεταπτυχιακό μου απέκτησα μελίσσια και μελισσοκομικό βιβλιάριο. Επίσης διετέλεσα για 2-3 χρόνια γραμματέας στον Μελισσοκομικό Σύλλογο Θεσσαλονίκης. Ουσιαστικά τα χρήματα για το μεταπτυχιακό μου τα έβγαλα από τη μελισσοκομία. Στη συνέχεια και για πολλά χρόνια ήμουν αρχικά γραμματέας και αργότερα αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Επαγγελματιών Μελισσοκόμων. Επομένως η έρευνα έχει νόημα μόνο όταν μπορεί να στηρίξει την παραγωγή.

 Ποια είναι η ιδιαιτερότητα που έχει ο κύκλος ζωής της μέλισσας;

Η μέλισσα ζούσε στη Γη ένα με δύο εκατομμύρια χρόνια πριν από τον άνθρωπο. Και ως μελισσοειδή ζούσαν στον πλανήτη πολλά εκατομμύρια χρόνια πριν από τους δεινόσαυρους. Η μέλισσα έχει εξελιχθεί σε απολύτως κοινωνικό είδος. Δεν μπορεί να κάνει τίποτα από μόνη της, γιατί δεν θα μπορέσει να επιβιώσει για πολύ. Η κοινωνία της μέλισσας είναι απολύτως οργανωμένη κοινωνία από πλευράς κοινωνικότητας, συμπεριφοράς και διαμοιρασμού των ρόλων. Διατηρεί ένα μοντέλο που μπορεί κανείς να ερευνήσει από οποιαδήποτε σκοπιά της επιστήμης, είτε πρόκειται για κοινωνολογική, οργανωτική, δομική, γενετική ή οποιαδήποτε άλλη.

Από την άλλη πλευρά η επαφή με τις μέλισσες μας βοηθάει να ξεπερνάμε τους φόβους μας, κάτι που συνέβαινε μ’ εμένα πριν ασχοληθώ με τη μελισσοκομία. Πρόκειται για έναν οργανισμό που μπορεί να σε ξαπλώσει κάτω από τα κεντρίσματα εάν σου επιτεθεί μαζικά. Ωστόσο κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει ποτέ γιατί τον μαθαίνεις και τον χειρίζεσαι όπως πρέπει. Επιπλέον τα προϊόντα της όπως το μέλι, ο βασιλικός πολτός, η πρόπολη, ακόμα και το δηλητήριο αποτελούν κορυφαία διατροφικά αγαθά.

Αναλογιστείτε τη σημασία της ύπαρξής τους. Εάν δεν υπήρχαν μέλισσες και μελισσοκόμοι που φροντίζουν τις μέλισσες, θα είχαμε τεράστιο πρόβλημα έλλειψης τροφής στον πλανήτη. Ίσως το έχεις ακούσει, αλλά υπολογίζεται ότι σε περίπτωση αφανισμού των μελισσών το 1/3 της τροφής του πλανήτη θα εξαφανιζόταν σε έναν μόλις χρόνο και μετά σταδιακά όλα τα υπόλοιπα στοιχεία της ύπαρξής μας όπως το περιβάλλον και η βιοποικιλότητα.

Επομένως πόσο σημαντική είναι η επιβίωση της μέλισσας;

Ίσως με ελάχιστους ανταγωνιστές όπως τα φυτά που παράγουν χλωροφύλλη, θεωρείται ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες για την ύπαρξη της ζωής στον πλανήτη μας. Εάν οι μέλισσες χάνονταν λόγω του ότι πρόκειται για έναν από τους ελάχιστους επικονιαστές που παραμένουν σε ζωή στον πλανήτη -καθότι οι μικρότεροι χάνονται κυρίως λόγω της ρύπανσης- ένα μεγάλο μέρος της πρωτογενούς παραγωγής θα χανόταν. Σχεδόν όλα τα λαχανικά αλλά και μεγάλες καλλιέργειες επικονιάζονται με μέλισσες. Το μεγαλύτερο ποσοστό της ενδημικής χλωρίδας επικονιάζεται με μέλισσες. Αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους κρίκους στην αλυσίδα της ζωής του πλανήτη.

 Εάν η δομή της κοινωνίας των μελισσών μεταφερόταν στην ανθρώπινη κοινωνία, τι καλό ή τι κακό θα σήμαινε;

Αφενός δεν θα υπήρχαν άστεγοι. Δεν υπάρχουν άστεγες μέλισσες, όλες ζουν στην ίδια κυψέλη. Δεν θα υπήρχε άνιση κατανομή αγαθών, δεδομένου ότι οι μέλισσες μοιράζονται εξίσου την τροφή. Επίσης δεν θα υπήρχε αδικία, παρά το γεγονός ότι ορισμένοι πιστεύουν πως υπάρχει η βασίλισσα που διοικεί το μελίσσι και επομένως κάνει ό,τι θέλει εκείνη. Δεν είναι ακριβώς έτσι. Η βασίλισσα είναι τυπικά η διοικούσα. Όταν οι εργάτριες αποφασίσουν ότι δεν τους κάνει, θα την αλλάξουν κατευθείαν με νέα βασίλισσα. Σε ένα μελίσσι υπάρχει κατανομή ρόλων, όλοι κάνουν από κάτι. Επίσης οι μέλισσες δεν χάνονται ως είδος, καθότι εάν ζούσαν σε ένα περιβάλλον χωρίς τον «κακό παράγοντα» που ονομάζεται άνθρωπος θα μπορούσαν να ζήσουν ανεπηρέαστες για πολλά εκατομμύρια χρόνια. Υπάρχει τεράστια αυταπάρνηση για τα παιδιά τους, τα εκτρέφουν, δεν τα εγκαταλείπουν, τα ζεσταίνουν μέχρι να γίνει ο γόνος ένα τέλειο έντομο. Είναι κάπως δύσκολο να συγκρίνει κανείς δύο ανόμοιες κοινωνίες, ωστόσο εάν λάβουμε υπόψη το γεγονός ότι επικρατεί πλήρης δημοκρατικότητα, καθώς οι εργάτριες αποφασίζουν ακόμα και εν είδει δημοψηφίσματος εάν χρειάζεται μετοίκιση σε νέο μελίσσι, τότε μπορούμε να αντιληφθούμε για τι είδους κοινωνία μιλάμε.

 Η σχέση σου με τους μελισσοκόμους της Λήμνου πώς προέκυψε;

Συνέβησαν αλυσιδωτά γεγονότα. Έτυχε τον Απρίλιο του 2016 να διοργανώσει το Πανεπιστήμιο της Λήμνου μία ημερίδα στη Θεσσαλονίκη. Ήταν παρών ο τότε επικεφαλής της Apivita, Νίκος Κουτσιανάς. Με την εταιρεία είχαμε ξεκινήσει μία συνεργασία σε επίπεδο έρευνας για την πρόπολη. Την ημερίδα διοργάνωνε ο καθηγητής Σκάλκος του Αριστοτέλειου, ο οποίος υποστήριζε ότι δεν κολλούσε η μελισσοκομία στη συγκεκριμένη εκδήλωση, με τον Κουτσιανά να υποστηρίζει το αντίθετο. Τελικά μόλις με άκουσε ο Σκάλκος μου ζήτησε να πάω να μιλήσω στους μελισσοκόμους της Λήμνου. Δεν ανταποκρίθηκα άμεσα. Λίγο αργότερα με κάλεσε για να μου ζητήσει να επισκεφθώ το νησί εκτάκτως, γιατί οι μελισσοκόμοι αντιμετώπιζαν προβλήματα ασθενειών. Εκεί γνώρισα τον Συνεταιρισμό. Δεν τους ήξερα καν ποιοι είναι μέχρι τότε. Κατάφεραν όμως και με κέρδισαν. Το πρώτο βράδυ ο πρόεδρος του Συνεταιρισμού μου είπε: «Δείξε μας πέντε πράγματα για να προχωρήσουμε παραπέρα. Εμείς είμαστε βοσκοί, τσομπάνηδες, δεν ξέρουμε τι πρέπει να κάνουμε».  «Εγώ να σας τα πω. Εσείς θα τα κάνετε;», ήταν η δική έκφραση αμφιβολίας στην αρχή. Παρόλα αυτά ό,τι τους είπα, το έκαναν. Κι έτσι ξεκίνησε μία συνεργασία που εξελίχθηκε σε έναν Συνεταιρισμό που συσκευάζει μέλι και το πουλάει στην αγορά. Είναι χαρακτηριστικό ότι έως και τότε δεν είχε μέλι, παρά το γεγονός ότι ο Συνεταιρισμός υπήρχε από το 1974.  Το εντυπωσιακό ήταν ότι σε έντεκα μήνες τα είχαν αλλάξει όλα, κάνοντας πανελλήνιο ρεκόρ! Σε έντεκα μήνες επένδυσαν και δημιούργησαν το δικό τους συσκευαστήριο, βγάζοντας στην αγορά το δικό τους επώνυμο μέλι. Και όλα αυτά με δικά τους κεφάλαια.

Πηγή: Agronews

09/07/2021